Әлем чемпионатына жолдама алған Өзбекстан футболшыларын FIFA-дан қыруар қаржы күтіп тұр

2022 жылы Катарда өткен әлем чемпионаты FIFA-ға рекордтық табыс әкелді. Тарихта алғаш рет федерация төрт апталық турнир кезінде 4 миллиард доллардан астам пайда тапты. Егер Таяу Шығыстағы алкогольге қатысты шектеулер болмағанда, бұл көрсеткіш бұдан да жоғары болар еді.

Ережеге сай, FIFA жарнамадан, телехабар тарату құқықтарынан және билеттер сатылымынан түскен табыстың барлығын өзіне алады. Ал жарысты өткізуші елдер туристік табыс пен демеушілер арқылы пайда көреді. Дәл осы себепті ірі жарыстарды өткізуге ниетті мемлекеттер азайып келеді – бұл аса тиімді емес.

Meta-ratings.kz-тің жазуынша, чемпионат форматының кеңеюі ұйымдастырушыларға жүктелетін салмақты арттырды. Бұрын 12 стадион мен 32 жаттығу базасы қажет болса, енді 16 арена мен одан да көп база керек. Тіпті инфрақұрылымы дамыған АҚШ-тың өзі бұл мұндай ауқымды жарысты әрең өткізбекші. Еуропалық елдер туралы айтудың өзі қиын екен.
Бұған қоса, туристер саны да күрт артады. Бұрын 32 елден жанкүйер келсе, енді бұл сан 48-ге жетеді. Бұл өз кезегінде қонақүйлер, әуежайлар сияқты инфрақұрылымдарды жаңартуды талап етеді. Сондықтан да АҚШ чемпионатты жалғыз емес, Канада және Мексикамен бірлесе өткізуге өтініш берген болатын. Алайда FIFA үшін бәрі жақсы. 2023–2026 жылдар аралығында федерацияның табысы 13 миллиард доллардан асады деп күтілуде – бұл алдыңғы кезеңмен салыстырғанда екі есе көп. Ал 2026 жылғы чемпионаттың өзі FIFA-ға шамамен 8 миллиард доллар әкелмек.

FIFA бұл рекордтарға дән риза. Себебі ол футболдың басты басқарушы ұйымы болғанымен, табыс жағынан ең байы емес. УЕФА Еуропа чемпионаты мен клубтық жарыстар арқылы көбірек пайда табады. Сондықтан FIFA клубтық әлем чемпионатын күшейтіп, УЕФА-дан озуға тырысып жатыр. Табыс артса – ықпал да күшейеді. 

Дегенмен FIFA ұлттық қауымдастықтарды ұмытпайды. 2023 жылы жарияланған қаржылық есепте алдағы үш жылға арналған болжамдармен қатар, шығындар туралы да мәлімет берілген. Оның ішінде 2026 жылғы әлем чемпионатына қатысушы құрамаларға берілетін жүлде қоры да бар. Мысалы, көршілес Өзбекстан елі әлем чемпионатына жолдама алғаны үшін 9 млн доллардан аса табыс табады

Есепке сәйкес, 2026 жылғы әлем чемпионатына қатысатын 48 құраманың жалпы жүлде қоры – 896 миллион доллар. Бұл 2022 жылғы көрсеткіштен (440 млн) екі есе көп. Әр құрама дайындыққа қосымша 1,5 млн доллар алады. Жол шығындары мен жаттығу базаларының ақысын FIFA өзі өтейді.

2022 жылғы Катардағы турнирде жүлде мынадай үлесте бөлінді:
Топтық кезеңде шыққандар – 9 млн доллар;

1/8 финалдан шыққандар – 13 млн;

Ширек финалистер – 17 млн;

4-орын (Марокко) – 25 млн;

3-орын (Хорватия) – 27 млн;

2-орын (Франция) – 30 млн;

Чемпион (Аргентина) – 42 млн доллар.

Бұл қаражат ұлттық қауымдастықтарға аударылды. Ал олар оны өз қалауы бойынша ойыншылар мен клубтар арасында үлестірді. Келесі чемпионатта да жүйе сол күйі қалады: FIFA қаражатты Өзбекстан футбол қауымдастығына аударады, әрі қарай оны бөлу – қауымдастықтың құзырында.

2026 жылы топтық кезеңге қатысатын құрамалар нақты қанша алатыны кейін белгілі болады. Бірақ бұл сома 9 млн доллардан көп болары анық. Қарапайым болжам бойынша, бұл сома 9,1 млн доллар шамасында (116 млрд өзбек сомынан аса). Бұдан көп табу үшін плей-оффқа шығу қажет.

Айта кетейік, бұл – тек ұлттық қауымдастықтарға бөлінетін жүлде. Бұдан бөлек, FIFA клубтарға да 209 млн доллар көлемінде қаржы бермекші. Яғни, турнирге қатысқан футболшылар үшін бұрын ойнаған клубтар да ақша алады. Қанша күн ойнаса – сонша пайда.

Мысалы, маусымдағы матчтарға Өзбекстан құрамасына «Пахтакордан» төрт ойыншы шақырылды. Егер олар 2026 жылғы әлем чемпионатына қатысатын болса, клуб әр ойыншы үшін күніне 5-10 мың доллар табыс табуына болады. Тек ойыншыларды дайындағаны үшін жүздеген мың доллар табыс түсуі мүмкін. Тіпті Беларусьтің «Энергетик-БГУ» клубы Абдуқодир Хусанов үшін ақша алады. Ал «Бунёдкор» ала алмайды, өйткені ойыншы ол клубтан баяғыда кеткен.

Құрама турнирде неғұрлым көп күн өткізсе, клубтар мен қауымдастықтар да соғұрлым көп табыс табады. Оның үстіне енді плей-оффқа шығу бұрынғыдан оңайырақ.
2026 жылғы әлем чемпионатының плей-оффына бір жеңіспен өтуге болады.

Егер FIFA топтық кезең ережесін өзгертпесе, келесі жазда Өзбекстан құрамасы кем дегенде бір еуропалық командамен ойнайды. Іріктеу квотасы төмендегідей:
УЕФА (Еуропа) – 16 құрама;
АФК (Азия) – 8;
КАФ (Африка) – 9;
КОНКАКАФ (Солтүстік Америка) – 6;
КОНМЕБОЛ (Оңтүстік Америка) – 6;
ОФК (Жаңа Зеландия);
Қосымша – 2 команда (плей-офф арқылы).

Өзбекстан Азия құрамаларымен ойнай алмайды. Сондықтан, арифметикалық есеппен қарасақ, қарсыластардың бірі Африкадан болары анық. Жеребе UEFA рейтингтеріне де байланысты болғандықтан, тіпті әлем чемпионатына шыққан соң да Өзбекстан барынша жиі жеңіске жетуге ұмтылуы керек – тіпті жолдастық матчтарда да.

12 топтың әрқайсысынан екі үздік құрама, сондай-ақ үшінші орын алған 8 үздік команда плей-оффқа өтеді. Еуро тәжірибесі көрсеткендей, 1/16 финалға шығу үшін 4 ұпай жеткілікті (бір жеңіс, бір тең ойын немесе жеңіліс). Кейде 3 ұпаймен де шығуға болады, бірақ бәрі қарсыластарға байланысты. Сондықтан 4 себеттегі бір команданы міндетті түрде жеңу керек (Өзбекстан, болжам бойынша, 3-сеуертеде болады).

Чемпионат 11 маусымда басталып, плей-офф 28 маусымда жалғасады. Демек, плей-оффқа өту – үздік өзбек клубтары үшін ондаған мың долларлық кепілді табыс. Бірақ нақты сомаларды турнир басталар жақында ғана бағалауға болады.